تیزاب سلطانی چیست؟ و چه خطراتی می تواند شما را تهدید کند؟

تیزاب سلطانی یک نوع ماده ای است که در اثر اختلاط هیدرولیک اسید غلط 32% و اختلاط نیتریک اسید 65% نسبت یک به سه به وجود می آید. در ابتدا این نوع ماده خورنده بی رنگ بوده، سپس به مرور زمان به رنگ قرمز مایل به طلایی ظاهر می شود.

کاشف تیزاب سلطانی شخصی به نام زکریای رازی کیمیای مشهور ایرانی بوده است. نام دیگر تیزاب سلطانی به معنی پادشاه آب است. در واقع تیزاب سلطانی از یک ماده که مخلوطی از دو اسید  است و فرمول شیمیایی خاصی ندارد به صورت 3HCl + HNO₃  ظاهر می شود.

مهم ترین ویژگی بارز تیزاب سلطانی را می توان در بسیاری از فلزات سنگین از جمله طلا و پلاتین یافت، زیرا این دو را به خوبی در خود حل می کند. از این نوع ترکیب به منظور تجزیه و تحلیل کردن برای محلول برخی از سنگ های آهن، سنگ های فسفاته، سلنیوم، آنتیموان، آلیاژهای نیکل و کروم، و بعضی از سولفیدهای کم محلول از قبیل آرسنیک، جیوه و کبالت می توان مورد استفاده قرار داد .

تیزاب سلطانی (آکوا رجیا) یکی از قوی‌ترین و مؤثرترین محلول‌های شیمیایی برای استخراج فلزات گرانبها مانند طلا، پالادیوم، پلاتین و رادیوم از قطعات الکترونیکی، کاتالیست‌های مستعمل و ضایعات صنعتی است. این ترکیب منحصربه‌فرد که از مخلوط اسید نیتریک (HNO₃) و اسید هیدروکلریک (HCl) تشکیل شده، توانایی حل کردن حتی فلزات مقاوم مانند طلا و پلاتین را دارد. در این مقاله، به بررسی کاربردهای تیزاب سلطانی، روش‌های ایمن استفاده از آن و اهمیت آن در بازیافت فلزات باارزش می‌پردازیم.

خطرات تیزاب سلطانی

در اثر تماس پوست بدن با تیزاب سلطانی باعث ایجاد سوختگی های شدید و آسیب دیدگی های جدی خواهد شد، بنابراین استفاده از دستکش ضد اسید در حین کار بسیار ضروری و با اهمیت است. با توجه به اینکه تیزاب سلطانی در زمان واکنش با فلزات از خود دودی اسیدی و بسیار سمی و خورنده منتشر می کند باعث خواهد شد تا پروسه تیزاب کاری در هود اسیدکاری انجام شود. پس از برخورد با دودها و استنشاق آن ها به صورت جدی بایستی از آن اجتناب کنید.
برای راه اندازی کارگاه ها یا کارخانه هایی که بازیافت فلزات با قیمت بالا انجام می شود و از تیزاب سلطانی استفاده می کنند توصیه می شود تا حتما در مناطق غیر مسکونی و ترجیحا صنعتی احداث شوند تا بدین وسیله دودهای ناشی از تیزاب کاری به افراد و محیط زیست آسیب نرساند.

تیزاب سلطانی

تیزاب سلطانی چیست و چگونه فلزات را حل می‌کند؟

تیزاب سلطانی با نسبت معمول ۱:۳ اسید نیتریک به اسید هیدروکلریک تهیه می‌شود. این ترکیب به‌دلیل تولید گاز کلر و تشکیل یون‌های فعال، قادر به واکنش با فلزات نجیبی است که در شرایط عادی در اسیدها حل نمی‌شوند.

واکنش شیمیایی اصلی:

Au + 4HCl + HNO₃ → HAuCl₄ + NO + 2H₂O  
(طلا در تیزاب سلطانی به صورت تتراکلروآوریک اسید حل می‌شود)

نکات ایمنی و بهداشتی در حین استفاده از تیزاب سلطانی

به طور کلی 7 نکته از موارد مهمی که در هنگام کار با تیزاب سلطانی باید رعایت کنید:

1. 1. حتما زیر هود تیزاب سلطانی تولید شود.
   2. مخلوط تیزاب سلطانی به میزان اندک و مورد نیاز تهیه شود.
   3. اطمینان حاصل کنید که این ماده از ظروف نشکن تولید می شود و کاملا تمیز بوده و عاری از هر گونه آلایندگی است، زیرا تماس با این آلاینده ها می تواند باعث ایجاد آسیب های جدی شود.
   4. در صورتی که تیزاب سلطانی روی پوست بریزد باید سریعا تمیز شود و با آب فراوان شستشو داده شود، پس از ریخته شدن بر روی لباس فورا لباس را عوض کنید.
   5. اگر بخارهای تیزاب سلطانی را استنشاق کردید بایستی سریعا به فضای باز بروید و در هوای تازه نفس عمیق بکشید این کار موجب تنگی نفس، دردگلو و غیره خواهد شد.
   6. زمانی که این اسید با چشم تماس پیدا کرد باید فورا به مقدار زیادی آب را در بازه 15 دقیقه شستشو دهید. در صورت بروز حساسیت شدید بلافاصله به پزشک مراجعه کنید.
   7. اگر تیزاب سلطانی در همه جا پخش شد برای خنثی کردن ترکیبات بازی مانند بی کربنات سدیم و از سایر ترکیبات دیگر استفاده کنید. در نظر داشته باشید که اسیدهای قوی با ترکیبات بازی ضعیف خنثی شوند.

جایگزین‌های ایمن‌تر برای تیزاب سلطانی

به‌دلیل خطرات بالای تیزاب سلطانی، برخی روش‌های جایگزین مانند:

• سیانوراسیون (برای استخراج طلا)
• بیولیچینگ (استفاده از باکتری‌ها برای حل کردن فلزات)
• استفاده از تیواوره (یک روش کم‌خطرتر برای استخراج طلا)

کاربرد تیزاب سلطانی در استخراج فلزات گرانبها

1. استخراج طلا از قطعات الکترونیکی:
   • بردهای مدار چاپی، پردازنده‌ها و اتصالات طلادار در تیزاب سلطانی حل شده و طلا به صورت محلول جدا می‌شود.
2. بازیافت پالادیوم و پلاتین از کاتالیست‌های خودرو و پتروشیمی:
   • کاتالیست‌های مستعمل حاوی Pd و Pt پس از خرد شدن در تیزاب حل شده و فلزات آن‌ها بازیافت می‌شوند.
3. استخراج رادیوم از ضایعات رادیواکتیو:
   • رادیوم (Ra) یکی از فلزات نادر و پرکاربرد در صنایع پزشکی است که با روش‌های خاصی از طریق تیزاب سلطانی خالص‌سازی می‌شود.

مراحل استخراج فلزات با تیزاب سلطانی

1. خرد کردن و آماده‌سازی ماده اولیه (مثلاً قطعات الکترونیکی یا کاتالیست‌ها).
2. حل کردن در تیزاب سلطانی (در محیطی با تهویه مناسب و دور از گرما).
3. فیلتر کردن محلول برای جداسازی ناخالصی‌ها.
4. تجزیه و رسوب دهی فلز (با استفاده از مواد کاهنده مانند سدیم متابیسولفیت یا اسکorbic acid).
5. ذوب و خالص‌سازی نهایی (تبدیل به شمش یا پودر فلز).

جمع بندی

همانطور که در مقاله اشاره کردیم تیزاب سلطانی محلولی از دو اسید بسیار قوی از جمله اسید کلریدریک و اسید نیتریک که هر دو خاصیت اسیدی فوق العاده بالایی دارند. این ترکیب بسیار خورنده و خطرناک است و به خوبی می تواند سایر فلزات گران قیمت را مانند طلا، پلاتین و پالادیوم و غیره را در خود حل کند. برای جلوگیری از آسیب رسیدن این محلول به بدن بایستی نکات ایمنی و بهداشتی که در مطلب به آن ها پرداخته شد را به طور کامل اجرا کنید. برای اطلاعات بیشتر می توانید به سایت بازیافت آنلاین مراجعه کنید.

جذاب و خواندنی: استخراج طلا از کامپیوتر